بررسی مشکلات مدیریت پایدار مراتع حوزه‏های آبخیز از دیدگاه بهره‏برداران (مطالعة موردی: مراتع ییلاقی دماوند شهرستان آمل)

مدیریت پایدار مراتع در اغلب حوزه‏های آبخیز یا محدوده‏های عرفی با ساختار نظام‏های بهره‏برداری ارتباط دارد. در این تحقیق سعی شده است مشکلات مدیریت پایدار مراتع، از دیدگاه بهره‏برداران و ‏حوزه‏نشینان، در منطقة ییلاقی دماوند شهرستان آمل ارزیابی شود. بدین منظور، پانزده محدودة عرفی با سه شیوة بهره برداری ـ مشاعی، شورایی، و افرازی ـ انتخاب شد و، با توجه به اهداف و فرضیات تحقیق، 88 پرسشنامه، از طریق مصاحبة مستقیم با بهره‏برداران منطقه، تکمیل شد. جهت بررسی و ارزیابی مشکلات مدیریت پایدار مراتع در حوزه‏های آبخیز، با محوریت تأثیر ساختار نظام‏های بهره‏برداری، نُه شاخص انتخاب شد و با طیف پنج گزینه‏ای لیکرت، از دیدگاه بهره‏برداران، سنجش شد. یافتـه‏های پژوهـش نشـان داد نوع حقوق عرفی بهره‏برداران بر مشکلات مدیریت پایدار مراتع اثر معنی‏داری در سطح اطمینان 99 درصد داشت. مقایسة میانگین ها نیز نشان داد در شیوة بهره برداریِ افرازی مشکلات مدیریت پایدار به طور معنی داری کمتر از شیوه های بهره برداری شورایی و مشاعی است. نتایج نشان می‏دهد با رتبه‏بندی شاخص‏های مشکلات مدیریت پایدار حوزه‏های آبخیز، مدت توقف همراه با چرای مفرط دام با میانگین رتبه‏ای 23/9 و تعداد دام بیش از حد با میانگین رتبه‏ای 01/8، به ترتیب، تأثیر بیشتری، نسبت به سایر شاخص‏ها، بر مدیریت پایدار حوزه‏های آبخیز دارند. همچنین، با استفاده از آزمون کروسکال والیس هر یک از شاخص‏های محدودکنندة مدیریت پایدار مراتع در نظـام‏های بهره‏برداری، جداگانه، مقایسه و ارزیابی شد. جهت کاهش مشکلات مدیریت پایدار در حوزه‏های آبخیز، توصیه مـی‏شود پیش از اجرای پروژه های اصلاحی و احیایی، مدیران و کارشناسانْ به شناخت دقیق نظام ها، حقوق عرفی، و مطالبات بهر ه ‏برداران و ‏حوزه‏نشینان همت گمارند.